مذاکرت ایالات متحده با ایران نشانه ای از تغییر و تحولات در سیاست خارجیامریکا
مایک مکنر
ترجمه آناهیتا حسینی
در چند ماه گذشته، پس از انتخاب روحانی ، ما شاهد مذاکرات رسمی بین جمهوری اسلامی و ایالاتمتحده بوده‌ایم ( البته مذاکرات مخفی از مدتها پیش در جریان بوده). قرار داد موقتی برای تخفیف بسیارمحدود تحریمها در ازای آنچه در حقیقت تسلیم کامل رژیم ایران در قبال مساله غنی سازی اتمی است در جریان است .من از واژه `تسلیم` استفاده میکنم ، ولی در حقیقت اگر توازن واقعی قوا و آثارمخرب تحریم ها را در نظر بگیریم، اقدام اجتناب ناپذیری بود. از طرف دیگر ، به نوعی می‌‌شودگفت ، غیر منطقی بود اگر رژیم در شرایط مخالفت ایالات متحده به غنی سازی اتمی ادامه میداد.چرا میگویم به نوعی ، چون میشود گفت این حاکمیت میخواست خود را قهرمان اسقلال ایرانمعرفی کند . اما در عین حال ، با در نظر گرفتن توازن جهانی قدرت ، شرایطی برای تعقیب دستورکار ملی بر خلاف تمایلات ایالات متحده، برای هیچ کشوری وجود ندارد. ما این مسئله را به صورتچشمگیری در عراق و زیمبابوه مشاهده کرده ایم.
سیاست ایالات متحده
سیاست ایالات متحده در آستانه مذاکرات علنی با ایران فوق العاده مبهم است . در مصر احیای قابل توجه رژیم نظامی بدون مبارک ، در پی سرنگونی رئس جمهور منتخب توسط نیروهای ارتشیشرایطی بوجود آورد که طّی آن امریکا با دو بیان متناقض در مورد این کشور نظر داد. امریکا مدعینیست که کودتای نظامی مورد استقبال قرار گرفته یا گامی به سوی حاکمیت قانون اساسی است، واضح است چنین نیست . اما شواهد نشان میدهد که قبل از کودتا در پی معامله با اخوان المسلمین بودو دیگر در موقیعتی نیست که بتواند آن سیاست را دنبال کند.
در عین حال، `انقلاب لیبی` معلوم است صرفاً به دولت شکست خورده با شبه نظامیان محلی انجامیدهاست. آنجا که به سوریه برمیگردد ، جنگ داخلی در جریان است و به نظر نمیرسد مذاکرات به جاییبرسد ، در شرایطی که ناظران نظامی معتقدند رژیم به تدریج به سوی پیروزی پیش می‌رود. برخیمفسران امریکای میگویند رژیم از ایران و حزب الله کمک‌های بسیاری دریافت کرده است، علاوهٔبر این روسیه کمک‌های لوژیستیکی و نظامی ارسال کرده . با همه اینها به نظر میرسد رژیم دستبالا را کسب کرده است. باز در این مورد هم عکس العمل بسیار متغیر بوده است : از تهدید رژیمسوریه به سرنگونی در پی گذار از خط قرمز استفاده از سلاح شیمیایی تا حمایت از مذاکرات.
اخیراً ما شاهد احیای شورش سنی، مرتبط با القأعده ، در عراق بودیم . دولت شیعه عراق در حقیقتمحصول مصنوعی اشغال این کشور توسط ایالات متحده است، اما در عین حال این دولت متحد رژیمایران است. واکنشهای ایالات متحده در قبال این وقایع فوق العاده ناروشن است .
خصوصا در مورد سوریه، اگر چه ما شاهد فصاحت و بلاغت ضدّ رژیم توسط آمریکا بودیم ، نمیشوداز حمایت جدی ایالات متحده از مخالفان یاد کرد. درست است که کشورهای خلیج فارس و عربستانسعودی کمک‌های زیادی به مخالفان رسانده اند و بعید است این کمک‌ها ٔبر خلاف میل ایالات متحدهصورت گرفته است. این کشورها از درجه ای از استقلال بهره مند هستند اما نه در این حد. با اینهمهنباید تصور کرد که این نشانه ای از تمایل امریکا برای تضمین پیروزی مخالفان دولت در سوریهاست
روشن است رژیم سعودی و اسراییل معتقدند تغییر اساسی در سیاست ایالات متحده د رقبال ایرانصورت گرفته است که در تضاد با منافعشان است. بخشی از سیاست مانور دیپلماتیک در برخوردسرد و گرم در قبال مذاکرات کنونی است اما جنبه‌های از آن فراتر رفته خصوصا در مورد عربستان. بحث درون حکومتی در واشنگتن بیش از هرزمان دیگری مغشوش و متغیر است و نشانی از بحثمیان خطوط عمل روشن دیده نمیشود.
در ایالات متحده دیدگاهی وجود دارد که معتقد است این کشور باید سیاست خود در منطقهٔ خاورمیانه رادر جهت آشتی با دولت مذهبی در ایران تغییر دهد، نتیجه منطقی ناشی از چنین سیاستی نتنها قطع هرنوع کمک فعال به اپوزیسیون سوریه است بلکه دستیابی به نوعی معامله با دولت بعثی را در بردارد .
این مسئله تا حدی در مورد مصر هم صحت دارد. در تمام مدتی که اخوان المسلمین در مصر حکومترا در دست داشت، بعد از آنها سلفی‌های تندرو از قدرت و نفوذ برخوردار بودند. به همین دلیل هماخوان المسلمین تا حدی مجبور بود مواضع اسلامگرایانه‌ی سرسختختانه‌تری در مقایسه با دولت ترکیهاتخاذ کند (دولتی که از منظر تحلیلگران غربی الگوی مناسبی برای اخوان بود). این سیاست‌ها بهنوبه‌ی خود دولت مصر را به تقابل با (*خواسته‌های) طبقه ی متوسط شهری کشاند، مشکلاتی برایصنعت توریسم، که نقشی حیاتی در اقتصاد مصر دارد، به وجود آورد و همچنین باعث درگیری‌هاییدرون ارتش، دستگاه قضایی و... شد. تمام این مسائل به شکل گیری جنبشی مخالف مرسی وسرنگونی (^پیشگیرانه‌ی) او توسط ارتش انجامید. پس مصر در واقع نمونه‌ای از عدم توانایی اخوانبرای برقراری نظم است.
به عبارت دیگر، این موارد همه مثال‌هایی هستند دال بر این مسئله که مشتریان عربستانسعودی قادر به برقراری نظم ( یا استقرار یک سیستم حکومتی منظم) نیستند. ساختار سیاسی خودحکومت سعودی به طرز شگفت آوری ابتدایی ست: اتحاد متزلزل خاندان آل سعود با بخشی از علمایسلفی و به دست آوردن حقانیت و حمایت تنها بوسیله‌ی پرداخت پول حاصل از فروش نفت به جمعیت" بومی " و همچنین توانایی وارد کردن نیروی کار ارزان مهاجر، پایههای ابقاء این حکومت هستند. از این روست که تلاش‌های سعودی برای حمایت از سیاست‌های سلفی در کشورهای عربی پرجمعیتو بدون درآمدهای قابل توجه نفتی در استقرار ساختارهای کارآمد سیاسی با شکست روبرو میشود.
در مقابل حاکمیت ایران قادر به برقراری نوعی از نظم می‌باشد. به نظر میرسد که دولت شیعه‌یعراق با پشتیبانی ایران، قادر به برقراری (نظم حداقلی) در راستای منافع امپریالیستی شده است،هرچند تنها با اتکا به "تصفه‌ی فرقه‌ای" و تنها در مناطق شیعه نشین و نه سنی. گروه "حکومتاسلامی عراق و شام" (*معروف به: د اعش، گروه شورشی مرتبط با القاعده که در اوایل جنگ عراقو آمریکا تاسیس شد) هم تنها در سطح محلی دست به عملیات مسلحانه‌ی فرقه‌ای می‌زند.
در سوریه هم اسلامگرایان همانند نیروهای "سکولار" یا حتی بدتر، ثابت کرده‌اند که قادر به برقراری"نظم جایگزین" در مناطقی که تحت کنترل دارند نیستند. گروه‌های اسلامگرای سنی در لیبی هموضعیتی مشابه دارند. بنابراین تغییر سیاست آمریکا در ارتباط با متحدانش در منطقه و نگاهمساعدترش نسبت به حکومت شیعه‌ی ایران، مبتنی بر منطق خاص خود است، چرا که حداقل اینحکومت توانایی برقراری میزانی از نظم را دارد.
البته نمی‌توان الزاماً نتیجه گرفت که تغییر قاطعانه‌ای در سیاست‌های آمریکا رخ داده است. آژیتاسیونبرای افزایش تحریمها علیه ایران در کنگره‌ی آمریکا یکی از نشانه‌های این عدم قطعیت است. تحلیلگر آمریکایی ژوان کُل معتقد است که وزارت دارائی آمریکا مخالف کاهش تحریم‌هاست. منشخصاً مطمئن نیستم، اما اگر این امر حقیقت داشته باشد شاید علتش این باشد که در صورت لغوتحریم‌ها آمریکا ملزم به ترخیص مقادیر قابل توجهی از نقدینگی خواهد شد. اگر این موضوع علت ایندوگانگی باشد باید گفت که نقطه نظری بسیار کوتاه بینانه (*از سوی بخشی از حاکمان آمریکا) است.
تغییر حکومت
دیدگاه آلترناتیوی وجود دارد که کماکان هدف خود را تغییر رژیم در ایران می‌داند و این دیدگاه تنها بینجمهوری‌خواهان معمول نیست. بعضی از افراد نزدیک به حزب دموکرات و ساختار حکومتی آمریکاهم از مذاکرات تنها به عنوان یک مرحله‌ی دیپلماتیک یاد کرده‌اند، آنها معتقدند که افزایش مطالبات ازحکومت ایران در نهایت باعث خواهد شد که ایران مجبور شود روند مذاکرات را ترک کند و در نتیجهدیگر نتواند از سپر دیپلماتیکش برای پیشبرد هدف‌هایش استفاده کند. این گروه همان‌هایی هستند که دراوایل 2013 پیشنهاد کردند مذاکرات باید به صورت خصوصی و با این پیام مشخص که: دو گزینهروی میز است،انجام شود تا در نتیجه یا ایران ، تحت کنترل‌های همه جانبه‌ی بازرسان بین‌المللی بهانرژی صلح‌آمیز هسته‌ای دست پیدا کند و در مقابل حاضر به دادن هرگونه امتیازی باشد یا منتظرحمله‌ی نظامی آمریکا باشد؛ حمله‌ای نه فقط در حد "حمله‌ی هدفمند" اسرائیل به تاسیسات هسته‌ایایران، بلکه حمله‌ی تمام و کمال آمریکا از طریق هوایی دریایی و موشک باران. به عبارت دیگر، نهتسخیر خاک ایران بلکه یک رشته عملیات نظامی و بمباران با هدف ایجاد شوک و هراس و تاکید برناتوان کردن قوای هوایی و دریایی ایران و همچنین ظرفیت‌های بالقوه‌ی اتمی‌اش.
به نظر میرسد که توافقی عمومی مبنی بر اینکه گزینه‌ی "حملات هدفمند" (*به تاسیسات اتمی) درعمل قابل اجرا نیست وجود دارد. گزینه‌های عملی پیش رو یا به نتیجه رسیدن مذاکرات است و یاحمله‌ی نظامی (به آن صورتی که شرح داده شد). اما در عین حال از اسرائیل به عنوان "پلیس بد" یاطرف سرسخت ماجرا برای فشار آوردن به ایران استفاده میشود: " اگر به زودی راه حلی پیدا نکنیم،آنوقت اسرائیل حمله خواهد کرد" (*این تهدیدی‌ست که سایه‌اش همواره بر سر ایران است) ، سعی براین است که این تصور القا شود که در حال حاضر اسرائیل توسط آمریکا کنترل میشود تا به ایرانحمله نکند اما آمریکا تا ابد قادر به زنجیر کردن اسرائیل نخواهد بود.
در همین راستا باید به خاطر داشته باشیم که تحریم‌های طولانی مدت علیه عراق، همراه با حملاتنظامی پراکنده در فاصله‌ی سالهای 1991 تا 2002 هم با دوره‌های مذاکرات ، کاهش مقطعی تحریمها واین امید که "رسیدن به یک راه حل و معامله ممکن است" همراه بود اما نهایتا هیچ کدام این گزینه‌هاجواب نداد و به جنگ ختم شد.
در واقع، لرد گلداسمیت که اطلاعات پرونده توسط وکلای آمریکایی در اختیارش قرار گرفته بود،برای توجیه قانونی حمله به عراق از این استدلال استفاده کرد که جنگ سال 1991 هیچوقت تمام نشدهبود. بنابراین از آنجا که عراق برخی شروط آتش‌بس 1991 را نقض کرده بود، حق حمله‌ی نظامیبدون مجوز قانونی مجدد وجود داشته است.
این استراتژی تحریم مداوم در چهارچوب بحث مربوط به ایران هم می‌گنجد. ما در کمپین" دست‌ها ازمردم ایران کوتاه" بارها تکرار کرده‌ایم که "تحریم" استعاره‌ای محترمانه است که در واقعیت چیزیجز محاصره‌ی تجاری و اقتصادی ایران نیست. چنین اقداماتی در هر زمانه‌ای به جز چند سال اخیر بهعنوان اقدامات جنگی محسوب می‌شد. این رفتار ایالات متحده و غرب با ایران در واقع نوعی ازجنگ علیه ایران است. شاید این اقدامات به اندازه‌ی بمباران کردن و تسخیر نظامی، آشکار و بدیهی وآنی نباشند اما بی‌تردید کماکان نوعی از جنگ هستند. نوعی از جنگ که، همانطور که بارها تاکیدکرده‌ایم و نشان داده‌ایم، مردم غیر نظامی را هدف می‌گیرند. با وجود تمام حرف و حدیث‌های مبتنی براینکه هدف تحریمها حکومت ایران است (و نه مردم آن) واقعیت این است که نزدیکان به حاکمیتهمیشه قادر به یافتن راهی برای دور زدن تحریمها هستند و تمام مدت هم این کار را کرده‌اند. به تازگیو با رسوایی فساد مالی در ترکیه یکی از راه‌هایی که حامیان حکومت ایران برای دور زدن تحریم‌هااز آن استفاده می‌کردند، در عین اینکه از این راه ثروت شخصی هم بدست می‌آوردند، برای همهروشن شده است. مردمی که فشار تحریمها عملا روی دوش آن‌هاست شهروندان عادی هستند کهمسئله‌ی تحریمها بر مسائلی مثل دستمزد و معیشت آنها، امکانات پزشکی و سایر مسائل مربوط بهآن‌ها تاثیر منفی گذاشته است.
مسئله تنها به این که ایالات متحده چندین سال سیاست جنگ از طریق تحریم را دنبال کرده استخلاصه نمیشود (حتی با در نظر گرفتن اینکه این روند اخیرا و در جریان مذاکرات کمی کاهش پیداکرده است)، بلکه روی دیگر سکه آن است که این سیاست در واقع مبتنی بر نوعی تروریسم است. تروریسم، صرف نظر از کارکرد ایدئولوژیک آن، در واقع به معنی هدف قرار دادن غیر نظامیان بهمنظور ایجاد ترس و وحشت در بین آن‌هاست. سیاست تحریم چیزی جز این نیست.
سوالی که اینجا پیش می‌آید این است که به چه دلیلی ایالات متحده سیاستی جنگی بر علیه ایران درپیش گرفته است؟
دکترین کارتر
پیش زمینه‌ی این سیاست جنگی را باید در دکترین یا نظریه‌ی کارتر،(که قبل از انقلاب بهمن 57ایران توسط رئیس جمهور وقت آمریکا جیمی کارتر فرموله شده بود) جست. بر اساس این نظریهبرای امنیت ایالات متحده ضروری‌ست که هیچ قدرت بیگانه‌ای (اینکه منظور از قدرت بیگانه دقیقاچیست، نامشخص است) نباید قادر به انجام عملیات نظامی در خلیج فارس باشد. خود این نظریه بهتنهایی خیلی دور از ذهن و عجیب نیست چرا که دکترین‌های مشابهی که در ارتباط با امنیت آمریکاوجود دارد کم نیستند، یکی از جالب توجه‌ترین این دکترین‌ها در اواخر دهه‌ی چهل میلادی ارائه شد،که بر اساس آن دسترسی بدون مانع به سواحل چین برای امنیت ملی آمریکا اهمیت حیاتی دارد. بایدتوجه داشت که این به آن معنی نیست که آمریکا محدوده‌ی حقوقی آب‌های سرزمینی چین را بهرسمیت نمی‌شناسد.
سوال اصلی این است که به چه دلیل دکترین کارتر کماکان مورد استفاده است؟( با وجود اینکهپیامدهای چندان خوشایندی در پی نداشت): در نتیجه‌ی آن آمریکا سقوط حکومت شاه ایران را بهعنوان تهدیدی علیه امنیت خود قلمداد کرد (*که در نتیجه روابطش با حاکمیت جدید ایران از همانابتدا پر تنش بود.) یکی دیگر از این پیامدها این بود که (*برای برقراری تعادل در منطقه) آمریکامجبور شد طی هشت سال جنگ ایران و عراق به صورت مستقیم یا از طریق واسطه قرار دادنبریتانیا از ایران حمایت کند و بسیاری مثال‌های دیگر از این دست که نشان می دهد این دکترین چندانهم به سود آمریکا نبوده است. اما چرا آمریکا کماکان اصرار دارد بر طبق آن عمل کند؟
یکی از جواب‌های معمول طیف چپ به این مسئله این است که آمریکا برای برآوردن نیازهایجامعه‌ی مصرفی‌اش نیاز به نفت ارزان قیمت دارد. باید توجه داشت که دلیل رسمی‌ای که کارتر درتوجیه دکترینش برای عموم ارائه داد نیز همین بود، اما در واقع دخالت‌های آمریکا در خاورمیانه ازسال‌های دهه‌ی هشتاد میلادی (با احتساب تحریم‌های اخیر علیه ایران) به گران‌تر شدن نفت انجامیدهو نه ارزان شدن آن. باز شدن پای آمریکا و منافع و دخالت‌هایش به منطقه خاورمیانه عمدتا بهسال‌های دهه‌ی چهل و پنجاه میلادی برمیگردد که آمریکا عملا جایگزین فرانسه و بریتانیا شد، برایمثال شرکت‌های نفتی که تا قبل از کودتا علیه دولت مصدق که نفت را ملی کرده بود به انگلیس تعلقداشتند بعد از کودتا و در زمان حکومت محمدرضا شاه عملا در اختیار آمریکا بودند. علاوه بر این‌هادر آن مقطع مشکل بر سر دستیابی به نفت ارزان نبوده است چرا که آمریکا در آن دوره خود ازتولیدکننده‌ها و صادرکننده‌های اصلی نفت بوده است بنابرین احتیاج مبرم به نفت نمی‌توانسته انگیزه‌یعملیات آمریکا در منطقه در دهه‌ی پنجاه میلادی بوده باشد.
امروزه آمریکا در راه بازگشت به "خودکفایی تامین انرژی" است و برای مثال از روش‌هایی مثلشکستگی‌های هیدرولیکی در اعماق زمین و... برای استخراج گاز استفاده می‌کند، هرچند انتظار همندارد تا حدود سالهای 2020 تا 2025 به توان تولید انرژی که در سالهای دهه‌ی پنجاه داشت دستیابد. اما هرچند وقایع سال 2011 (*خیزش‌های عربی) به سردرگمی سیاست خارجی آمریکا و نیز تاحدی از دست دادن کنترلش بر امور در منطقه انجامیده، اما واشینگتن کماکان به شدت درگیر مسائلخاورمیانه و پیدا کردن راهی برای اعمال نفوذ در سطح منطقه است، آن هم به صورتی که راه رابرای انعطاف و تغییر سیاست به صورت آنی را هم باز بگذارد، امری که با توجه به ساختار قانوناساسی آمریکا چندان هم آسان نیست.
کنترل کردن
بنابراین مسئله‌ی اصلی مسئله‌ی کنترل جهانی‌ست. در مورد خاورمیانه هم بحث بر سر نفت ارزانبرای جوامع مصرفی نیست، بلکه بحث بر سر نفت به عنوان مهمات جنگی‌ست. نفتی که تانک‌ها رابه جلو می‌راند، نفتی که هواپیماها و به صورت کلی ماشین‌آلات نظامی را به کار می‌اندازد، کههیچ‌کدامشان را نمی‌توان با نیروی الکتریسیته و... روشن کرد. آنچه از کنترل خاورمیانه نصیبآمریکا میشود در واقع توانایی بستن شیرهای نفت برروی رقبای فرضی‌ست.
می‌توانیم این مورد را هم ریشه‌یابی تاریخی کنیم. ایالات متحده از دهه‌ی چهل میلادی (و قبل از شروعجنگ سرد) به در دست داشتن کنترل جهانی علاقه‌مند بوده است. در بین سالهای 1941 تا 1947هدف اولیه‌ی سیاست خارجی آمریکا جلوگیری از ظهور مجدد امپراطوری بریتانیا بوده است، حتیطی این سال‌ها آمریکا کماکان به دنبال این بود تا از اتحاد با شوروی در راستای جلوگیری از این امرکمک بگیرد. برای مطالعات بیشتر در این زمینه شما را به کتاب اخیر بن استیل "نبرد جنگل‌هایبرتون" ارجاع می‌دهم که در مورد سیاست مالی جهانی و رقابت آمریکا و انگلیس در عرصه‌یبین‌الملل در آن سال‌‌هاست و بحث‌های جالبی در این زمینه دارد.
در نهایت مسئله‌ی اساسی بر سر (*تحت کنترل داشتن) ذخیره‌ی ارزی جهانی و مزیت‌هایی‌ست که دربازارهای مالی به همراه دارد. از دهه‌ی چهل میلادی به بعد آمریکا موفق شده است که در این زمینهجای بریتانیا، که از قرن نوزدهم از این مزیت برخوردار بود، را بگیرد. در دست داشتن جریان مالیجهانی این مزیت را دارد که از طریق آن می‌توان دسترسی سایرین به این بازارها و مخصوصابازارهای مربوط به کالاهای سرمایه‌ای را تحت کنترل داشت. همچنین می‌توان قیمت مواد خام راتعیین کرد ( که البته ابر قدرت جهان همواره هم خواهان ارزان ارائه شدن این مواد نیست.) بعد ازشکستی که آمریکا در دهه‌ی هفتاد میلادی در آسیای جنوب شرقی متحمل شد، در واقع بالا بودن قیمتنفت برایش منفعت بیشتری داشته است تا پایین بودن آن، چرا که رقبای اروپایی و مخصوصاچینی‌اش منابع نفتی قابل توجهی در اختیار ندارند. یک اشتباه رایج وکلیشه‌ای در بین اقتصاددانانحامیان سرمایه‌داری این است که ادعا می‌کنند قدرت ارز تا حد زیادی به قدرت اقتصادی وابسته استدر نتیجه کشوری که اقتصادی قوی داشته باشد به صورت خودکار ارز قوی‌ای خواهد بود، در نتیجهنرخ ارزش و قیمت ارزهای مختلف به صورت خود به خود در یک جریان شناور ارزی تنظیممی‌شود. اما اینگونه نیست.
قدرت ارز یک کشور در نهایت وابسته به توانایی دولت آن برای لازم‌الجرا کردن بازپرداختبدهی‌های ارزی‌اش توسط سایرین است، بدین معنی پشتوانه‌ی ارز دیگر طلا نیست بلکه قدرتبازپس‌گیری بدهی‌ها پشتوانه‌ی ارز است. و در نهایت توانایی اجرایی کردن این بدهی‌ها به قدرتنظامی یک کشور وابسته است. و قدرت نظامی هم به قدرت تولیدی وابسته است، قدرت تولیدی که بهنوبه‌ی خود تحت تاثیر شرایط جهانی و نزاع قدرت‌های برتر است. در حال حاضر ابرقدرت جهانآمریکا‌ست چرا که برنده‌ی جنگ سالهای 1941 تا 45 شد (*سال‌هایی که در آن آمریکا در جنگجهانی دوم فعال بود) درست همانطور که بریتانیا با پیروزی در جنگ‌های 1789 تا 1815(*جنگ‌های ناپلئونی) تبدیل به قدرت برتر جهان شده بود.
حالا می‌توانیم مسئله را به صورت انضمامی بررسی کنیم؛ نکته‌ی اول این است که آمریکا کماکانابر‌قدرت اصلی جهان است، حتی با وجود کاهش نسبی میزان قدرتش. بدون شک میزان توانایینظامی آمریکا به تنهایی بیش از توانایی تمام ده قدرت برتر بعدی روی هم است.
نتیجه‌ی عملی ابرقدرت جهانی بودن اینست که معاملات مالی جهانی از طریق مراکز مالی آن کشوراداره می‌شوند در نتیجه اقتصاد آن کشور سرمایه‌محور خواهد شد (*در مقابل تولید محور و...). یکیدیگر از پیامدهای ابرقدرت جهانی بودن اینست که قیمت زمین و در نتیجه قیمت خرید و فروش وکرایه‌ی خانه و سایر هزینه‌های مسکن در درون مرزهای آن کشور بالا می‌رود که در نتیجه دستمزد‌هاهم باید افزایش پیدا کند. نتیجه این است که ظرفیت تولیدی به دنبال دستمزد ارزان و هزینه‌ی کمترزمین و... به خارج از مرزهای آن کشور روانه میشود. این به نوبه‌ی خود در بلند مدت باعثتضعیف پایههای قدرت نظامی ابرقدرت میشود. البته کشور ابرقدرت می‌تواند با ارزی که از سایرنقاط ، به اتکای "اعتبار ارزی" کشورش و همچنین کنترلش بر مراکز عظیم مالی جهانی واردکشورش میشود، هزینه‌های فوری نیروی نظامی‌اش را بپردازد. اما مسئله اینجاست که هرچه بیشترمی‌گذرد جریان ارز خارجی بیشتر متکی بر "ظاهر قدرتمند" کشور ابرقدرت به آن وارد میشود تا بهدلیل توان زیربنایی تولیدی که به قدرت نظامی می‌انجامد. بنابراین برای حفظ این "ظاهر قدرتمند" اینکشور باید به تحرکات نظامی متفاوتی دست بزند تا قدرتش را به نمایش بگذارد (و تا جای ممکن ازدرگیری با سایر ابرقدرت‌ها پرهیز کند تا سستی ادعا‌یش معلوم نشود).
تا سال 1975 سیاست خارجی آمریکا به دنبال ایجاد نظمی در راستای توسعه‌ی سرمایه‌داری جهانیبود. با این حال، بعد از شکست در ویتنام سیاست آمریکا تغییر پیدا کرد؛ و هدف اصلی‌اش به مبارزهبا بلوک شرق و چشاندن طعم "طغیان و تمرد" به شوروی و متحدانش تبدیل شد، در موزامبیک،کامبوج و آنگولا، ایالات متحده قدرت خود را با تخریب این کشورها به نمایش گذاشت، با تقلیل جوامعو دولت‌ها به ویرانه و توفق جنگ سالاران. لیبی یک آخرین مثال در این زمینه است.
وقتی مباحث مطرح شده در نشریه‌ی تحلیلی بلتوی[1] را بازخوانی می‌کنیم، مشاهده می‌کنیم کهبسیاری از تحلیلگران در آن نگرانی‌هایی از قبیل ظهور دولت اسلامی عراق و شام در فلوجه راابراز می‌دارند. آنها به شدت نگرانند که عملیاتی که ایالات متحده در حال حاضر خود را درگیر آنکرده به این بیانجامد که این کشور ضعیف به نظر برسد. پیامد این هراس به بیخردی‌های عمیق درتصمیم‌گیری‌ها انجامیده که یکی از جنبه‌هایش در بحث تحلیلگران راجع به اینکه آیا باید روابط آمریکابا ایران تغییر پیدا کند یا نه نمود پیدا می‌کند. (*بهبود بخشیدن این روابط) از منظر منافع سرمایه‌یآمریکایی یک موضع کاملا منطقی‌ست اما همزمان کسان دیگری هستند که مخالف این تغییراند چرا کهطبق نظر آنها این تغییر سیاست باعث میشود آمریکا ضعیف به نظر برسد، مدافعان این مکتبفکری معتقدند که آمریکا باید مداخله‌ی مستقیم گسترده‌ای در سوریه داشته باشد و برای ایران "خطقرمزهای" مشخصی وضع کند (برای مثال در مورد حمایت ایران از حکومت بعثی سوریه).
پس خطر تبدیل شدن "جنگ تحریم" به جنگ فیزیکی و بمباران و.... خطری واقعی‌ست. در جریانبودن مذاکرات و برداشته شدن تعدادی از تحریمها به این معنی نیست که خطر جنگ کاملا از میانرفته است.
ضد اصلاحات
مسئله‌ی بعدی این است که ما فقط در عصر زوال نسبی آمریکا زندگی نمی‌کنیم، بلکه زمانه‌ی مازمانه‌ی افول سرمایه‌داری به عنوان نظم اجتماعی و اضمحلال عملکرد آن است.
شکل این افول به نوعی یادآور دوره‌ی پایانی فئودالیسم و جریان ضد اصلاحاتی است که طی آن دولتسعی می‌کرد به صورت تهاجمی فئودالیسم و مذهب کاتولیک را ارتقا بخشد. ما در دوره‌ی ضداصلاحات سرمایه‌داری زندگی می‌کنیم. روند نئو‌لیبرالیِ جهانی شدن تا حدی به نفع ایلات متحده است،چرا که میزان افول ایالات متحده بیشتر از آن است که بتواند مثل "سالهای طلائی" دهه‌ی پنجاه وشصت تمام مدت به بقیه‌ی رقبا‌یش امتیاز بدهد. اما جهانی شدن لیبرالی هم تا حدی بازتاب دهنده‌یهمین اشتیاق سرمایه‌داری برای بازگرداندن یکی از عصر‌های طلائی خود (مشابه آنچه پیش از1917 وجود داشت) و در ضمن خلاص شدن از دست امتیازاتی که متعاقبا به طبقه‌ی کارگر داده شد(حق رای همگانی، دولت رفاه در بریتانیا و....) است. این بازگشت به عقب بر پشتیبانی تهاجمیدولتی از سرمایه‌داری کاذب دلالت دارد.
این رویکرد در رابطه با مرحله‌ی مذاکرات با ایران هم به خوبی قابل مشاهده است. همانطور کهیاسمین میظر در تعدادی از مقالات اخیرش اشاره کرده است، دولت حسن روحانی به نسبت دولتاحمدی‌نژاد با شدت بیشتر و به صورت واضح‌تری به نئولیبرالیسم متمایل است.
بعد از سال 2009 مباحث بسیاری از سوی لیبرال‌های چپ مبنی بر اینکه: "دوران نئولیبرالیسم بهسر آمده" و "نئولیبرالیسم مرده است" و .... مطرح شد، مباحثی که امروزه هم تا حدی ادامه دارند. اماحقیقت این است که طی این پنج سالی که از بحران اقتصادی سال 2009 گذشته، زبان "اصلاحاتساختاری" جایگزین " جهانی‌سازی نئولیبرال" شده است؛ مزه مزه کردن ایده‌ی بازگشت به حمایت ازتولیدات داخلی و ایده‌هایی مشابه. اما یورش سرمایه‌دازی نئولیبرال به طبقه‌ی کارگر (و ایالات متحدهبه کشورهای تحت سلطه‌اش برای آزادسازی تجارت، از طریق درخواست اینکه دولت‌های اینکشورها دستمزد‌ها را "رقابتی" کنند و سیستم تامین اجتماعی را قطع کنند) نه تنها هنوز موجود استبلکه خیلی هم زنده و تازنده است. پس هر عقیده‌ای مبتنی بر اینکه مذاکرات بین ایران و آمریکا بهبهبود وضعیت طبقه‌ی کارگر می‌انجامد توهمی بیش نیست. با مذاکرات یا بدون مذاکرات، با تحریم یابدون تحریم، ایالات متحده کماکان خواستار "اصلاحات ساختاری"؛ قطع شدن یارانه‌ها، کاهشدستمزد‌ها (و در خفا؛ خواستار سرکوب اتحادیه‌های کارگری) و... خواهد بود.
در پایان به این نتیجه می‌رسیم که خطری واقعی و مداوم مبتنی بر بازگشت به سیاست تغییر رژیم درایران و جنگ گرم وجود دارد. بیشتر تحریمها، یا به عبارت روشن‌تر محاصره‌ی ایران به رهبریآمریکا ادامه پیدا خواهند کرد، حتی اگر تمام این تحریمها هم لغو شوند باز هم تحمیل سیاست‌هاینئو‌لیبرال، به رهبری آمریکا، که البته دولت روحانی هم مشخصا پشتیبان آن است، به کارگران وفقرای ایران ادامه خواهد داشت.
بنابرین تصور نکنید که مذاکرات یا معاملات احتمالی دیگر تهدیدهای مداوم علیه مردم ایران را ازمیان برخواهند داشت.
|
۱۳۹۲ بهمن ۲۲, سه‌شنبه
تغییر سیاست یا تداوم؟ ترجمه آناهیتا حسینی
